บ้านหลังเดิมแต่เพิ่มเติมความเป็นมิตร : สำรวจ UDC เครือข่ายที่ทำให้บ้านเป็นมิตรต่อผู้ใช้จริง

“เมื่อก่อนเราเดินไปไหนไม่ได้เลย เพราะพื้นมันเป็นดิน เราก็กลายเป็นคนที่เดินเองไม่ได้ แต่พอหลังจากทำบ้านเสร็จ เริ่มกลับมาเดินโช้ะโช้ะ เช้ะเช้ะไปไหนได้บ้าง”

‘โช้ะโช้ะ เช้ะเช้ะ’ คำศัพท์ใหม่ที่เราได้จาก แม่ดม หมอกมีชัย หนึ่งในกลุ่มผู้สูงอายุที่ได้เข้าโครงการปรับปรุงบ้านกับเครือข่ายภาคีด้าน Universal Design (หลักการออกแบบเพื่อทุกคน) จากมหาวิทยาลัยต่างๆ ทั่วประเทศ ภายใต้ชื่อว่า Universal Design Center (UDC) หรือเครือข่ายศูนย์การออกแบบเพื่อทุกคน

อาการโช้ะโช้ะ เช้ะเช้ะ ที่แม่ดมหมายถึง คือ ท่าเดินกะเผลก ซึ่งเป็นท่าเดินที่เรามักเห็นได้บ่อยในกลุ่มผู้สูงอายุ ถึงแม้ทุกวันนี้แม่ดมจะยังเดินไม่ค่อยสะดวกเนื่องจากโรคและวัย แต่ก็ยังดีกว่าตอนที่เธอเดินไม่ได้เลยแบบเมื่อก่อน

แม่ดมอาศัยอยู่ที่ตำบลนาคูณใหญ่ จังหวัดนครพนม ซึ่งเป็นพื้นที่ที่ห่างไกลจากตัวเมืองพอสมควร เธออาศัยอยู่กับสามีและลูกชายอีกหนึ่งคน ในทุกๆ วันทั้งสามีและลูกก็จะออกไปทำงาน มีแม่ดมอยู่ที่บ้าน เนื่องจากเคลื่อนไหวตัวลำบากร่วมไปถึงสภาพบ้านที่ไม่เอื้ออำนวยให้แม่ดมได้ขยับตัวสักเท่าไร พื้นดินขรุขระ เสี่ยงต่อการล้ม  อย่าว่าแต่เดินไปนอกบ้าน แม้กระทั่งเดินภายในบ้านแม่ดมก็ยังต้องให้มีผู้ช่วยมาพยุงลุกเดิน 

นอกจากปัญหาการลุกเดินแล้ว แม่ดมยังมีปัญหาด้านการมองเห็น เนื่องจากสายตาเลือนรางมาก ต้องเพ่งถึงพอจะรู้ว่าคนตรงหน้าเป็นใคร กิจวัตรประจำวันของแม่ดมจึงวนอยู่ที่กินกับนอน มีบางครั้งที่ลูกชายอาสาพาแม่ไปพบปะเพื่อนฝูงที่บ้านใกล้ๆ เพื่อให้คลายเหงาได้บ้าง

แต่หลังจากที่ UDC เข้ามาสำรวจบ้านแม่ดม และปรับปรุง บ้านหลังนี้ก็เป็นมิตรกับผู้สูงอายุอย่างแม่ดมมากยิ่งขึ้น สิ่งที่ UDC ทำ คือ ปรับระดับพื้นบริเวณหน้าห้องน้ำเพื่อให้มีพื้นที่เรียบและเดินได้ง่าย นอกจากนี้ยังมีการออกแบบห้องน้ำและติดตั้งอุปกรณ์อำนวยความสะดวกอื่นๆ สำหรับผู้สูงอายุอีกด้วย

“เดี๋ยวนี้เริ่มลุกเดินได้มากขึ้น แล้วก็ไม่ต้องไปหาเพื่อนบ่อยเหมือนเมื่อก่อน เพราะบ้านดีขึ้นเพื่อนก็มาเยี่ยมที่บ้านของแม่ได้”

เมื่อบ้านเป็นมิตรต่อผู้อยู่อาศัย นอกจากจะช่วยให้อยู่แล้วสบายขึ้น มันยังทำให้แม่ดมเริ่มอยากที่จะขยับร่างกายและลุกขึ้นมาเดินในบ้านของตัวเอง โดยที่ไม่ต้องกังวลเหมือนเมื่อก่อนว่า เดินๆ อยู่แล้วจะล้มหรือไม่ ร่างกายและจิตใจก็ดีขึ้นตามกัน รวมไปถึงคนในครอบครัวของแม่ดมเองก็สบายใจขึ้นเยอะ

ทุกอย่างมีการเปลี่ยนแปลง แต่ก็มีบางสิ่งที่จะเปลี่ยนแปลงได้ต้องมีคนเริ่มอย่างการปรับปรุงบ้าน ให้สอดรับกับคนอยู่ที่ร่างกายเปลี่ยนไป เพราะบ้านที่เหมาะสมสามารถส่งผลให้ร่างกายคนอยู่แข็งแรงขึ้น และยังสามารถช่วยป้องกันไม่ให้คนที่มีความเสี่ยงอย่างผู้สูงอายุ เกิดอุบัติเหตุอีกด้วย

พ่อบุญสงค์ เชื้อสิงห์ วัย 68 ปี เพื่อนบ้านใกล้เรือนเคียงกับแม่ดม พ่อบุญสงค์เองก็มีปัญหาจากโรคเก๋า ที่ส่งผลต่อข้อเข่า ทำให้เวลาเดินขึ้นลงบันไดจะรู้สึกไม่สะดวก มีเสียงก๊อกแก๊กเวลาเดิน แต่โดยรวมเขาก็ยังสามารถใช้ชีวิตได้ด้วยตัวเอง เดินไปไหนมาไหนได้อยู่

“เมื่อก่อนตรงผนังบ้านเราใช้เป็นผ้าใบ ฝนตกทีก็ขาดที ต้องคอยเปลี่ยนซ้ำๆ เลยติดต่อองค์การบริหารส่วนตำบล (อบต.) ให้ช่วยซ่อมให้หน่อย”

ปัญหาบ้านที่พ่อบุญสงค์มองว่าเป็นเรื่องใหญ่ อยู่ตรงที่ผนังบ้านบางส่วนใช้ผ้าใบ ความแข็งแรงย่อมไม่สู้วัตถุดิบอย่างแบบอิฐ หรือปูน หลายครั้งที่เขาต้องคอยเปลี่ยนผ้าใบใบใหม่ เนื่องจากพายุโหมกระหน่ำ แต่เมื่ออบต. ติดต่อศูนย์ UDC ให้มาช่วยดูบ้าน พวกเขาก็พบช่องโหว่บางอย่างที่ควรจะได้รับการปรับปรุงโดยเร็วไม่แพ้กับการเปลี่ยนผนังผ้าใบ

เนื่องจากบ้านของพ่อบุญสงค์มีลักษณะยกสูง ทำให้มีการขึ้นลงบันได อีกทั้งบริเวณโดยรอบค่อนข้างมืดบวกกับพื้นที่เป็นพื้นที่ดิน เมื่อมองดูภาพรวมแล้วบ้านหลังนี้ค่อนข้างเสี่ยง ต่อการเกิดอุบัติเหตุอย่างลื่นล้มมากๆ โดยเฉพาะบริเวณห้องน้ำที่พ่อบุญสงค์ต้องเดินไปเดินมาทุกวัน

ศูนย์เครือข่ายออกแบบเพื่อทุกคนตัดสินใจปรับปรุงบ้านให้พ่อบุญสงค์ จัดสรรหางบประมาณที่ภาครัฐมีให้ประชาชนในการปรับปรุงบ้านมาใช้ ทั้งเปลี่ยนผนัง และปรับสภาพห้องน้ำให้ใช้งานได้ปลอดภัยยิ่งขึ้น ส่วนสุดท้ายก็นำไปซ่อมแซมบันได้ให้มีความแข็งแรงลดความเสี่ยงในการลื่นล้ม

“บ้านหลังนี้พ่ออยู่มาตั้งแต่เกิด หลังจากปรับปรุงบ้านก็ชอบบ้านตัวเองมากขึ้นนะ ดีใจที่บ้านของเราอยู่ได้ เราเองก็ไม่ได้ต้องการอะไรไปมากกว่านี้หรอก” พ่อบุญสงค์ทิ้งท้าย การได้อยู่บ้านเป็นความสบายใจของใครหลายคน แต่การที่ได้อยู่บ้านแล้วรู้ว่าตัวเองจะปลอดภัยในบ้านหลังนี้ ยิ่งทำให้ผู้อยู่อาศัยคลายความกังวลและอุ่นใจในบ้านได้ยิ่งกว่าเดิม

UDC ไม่ได้ทำแค่ปรับปรุงบ้านตามความต้องการของผู้อาศัยอย่างเดียว แต่มีการประเมิน ตรวจสอบ และดำเนินการให้ออกมาเป็นมิตรกับผู้อยู่อาศัยมากที่สุด โดยพิจารณาทั้งงบประมาณและความจำเป็นของการปรับปรุงในแต่ละหลังที่ไม่เหมือนกัน ทุกพื้นที่ในบ้านมีความจำเป็นในแต่ละแบบ ซึ่งผู้ออกแบบต้องคำนึงถึงในระยะยาวรวมไปถึงเชื่อมโยงการเดินทางและการเข้าถึงได้อย่างเป็นระบบ

ที่สำคัญการออกแบบไม่ได้คิดแต่เพียงต้นทางและปลายทาง แต่ต้อง ‘ออกแบบระหว่างทาง’ อีกด้วย