ไม่ใช่ต้นไม้ในเมือง แต่คือ ‘มนุษย์’ เหมือนกัน : ฐาปนีย์ ศิริสมบูรณ์ ผอ.ศูนย์คุ้มครองและเสริมสร้างคุณภาพชีวิตกรุงเทพฯ ที่ดูแลคนไร้บ้านแบบไม่กวาดล้าง ไม่กักขัง ไม่ซ้ำเติม

ไม่แก้แบบเหมารวม แต่แก้ไขอย่างตรงจุด

“เราไม่อยากให้คนมองว่าคนที่ออกมาจากศูนย์คุ้มครองคนไร้ที่พึ่ง เป็นคนเร่ร่อน เป็นคนจรจัดเลยยกระดับเรื่องของการเปลี่ยนชื่อศูนย์ฯ ทำงานในเชิงรุกและเชิงของการพัฒนามากขึ้น นี่คือที่มาที่ไปของนิยาม” ออมกล่าว

สถานสงเคราะห์คนไร้ที่พึ่งแห่งแรกในประเทศไทยเกิดขึ้นตั้งแต่ พ.ศ. 2503 การดูแลในตอนนั้นเป็นลักษณะ ‘เหมารวม’ เมื่อมีการแจ้งว่ามีคนเร่ร่อนหรือคนไร้บ้าน พวกเขาก็จะถูกจับมาอยู่ในสถานสงเคราะห์ ทำให้ปริมาณคนที่เข้ามาอยู่ในพื้นที่เดียวกันค่อนข้างเยอะจนการดูแลตกหล่น และมีหลายฝ่ายมองว่าวิธีการจัดการกับคนไร้บ้านหรือคนเร่ร่อนแบบนี้ขัดต่อหลักสิทธิมนุษยชน

พอในปี 2557 ที่มีพระราชบัญญัติการคุ้มครองคนไร้ที่พึ่งเกิดขึ้นมา จึงทำให้การดูแลคนกลุ่มนี้สอดคล้องไปกับหลักสิทธิมนุษยชนมากยิ่งขึ้น ซึ่งก็คือพรบ. เดียวกันกับที่ใช้กันอยู่จนถึงทุกวันนี้

“พอมีกฎหมายนี้ ศูนย์คุ้มครองคนไร้ที่พึ่งจึงเป็นที่พักชั่วคราวเพื่อคัดกรองก่อน เราพยายามกรองคนไม่ให้ไปกระจุกอยู่ที่สถานสงเคราะห์”

ไม่ใช่แค่แก้ปัญหาเรื่องความแออัดเพียงอย่างเดียว แต่เพราะแต่ละคนมาด้วยปัญหาที่ซับซ้อน จึงมีการพยายามช่วยแก้กันไปทีละเรื่อง ทีละจุด ดีกว่าพาทุกคนไปอยู่ในที่ที่เดียวและใช้วิธีแก้ปัญหาแบบเดียวกันหมด

“ศูนย์คุ้มครองฯ ดูแลชั่วคราวไม่เกิน 15 วัน เรามองถึงว่าคนไร้บ้านหรือว่าคนไร้ที่พึ่งแต่ละคนมีสภาพปัญหาไม่เหมือนกัน ความซับซ้อน ความต้องการแตกต่างกัน ก็ต้องมาวางแผนว่าแต่ละคนควรดูแลอย่างไร เป้าหมายสุดท้ายของเราคือการลดเข้าสถานสงเคราะห์ อะไรก็ตามที่ทำให้เขากลับคืนสู่สังคมได้เราทำ ทั้งส่งไปหาครอบครัว ส่งทำงาน หรือส่งไปเรียน” ออมอธิบาย

การเสริมทักษะ สร้างอาชีพให้คนไร้บ้านก็เป็นหน้าที่สำคัญของศูนย์คุ้มครองฯ ออมเล่าว่ามีคนไร้บ้านหลายคนที่อยากทำงาน งานที่คนไร้บ้านส่วนใหญ่ได้ทำก็จะเป็นพนักงานรักษาความปลอดภัย คนงานก่อสร้าง คนรับจ้างทำสวน นอกนี้ก็พยายามประสานกับมูลนิธิต่างๆ ที่สนใจรับคนไร้บ้านไปทำงานประจำ เช่น โครงการจ้างวานข้า จากมูลนิธิกระจกเงา

แต่ไม่ใช่ว่ามีมือเปล่าก็สามารถทำงานได้เลย คนไร้บ้านบางคนไม่มีบัตรประชาชนจึงเริ่มทำงานไม่ได้ ที่ศูนย์คุ้มครองฯ ก็จะช่วยพาไปทำบัตรประชาชน หรือบางทีถ้าทำงานประจำก็ต้องมีการฝึกงาน ซึ่งต้องมีการเดินทางไปกลับ คนไร้บ้านบางคนไม่ได้มีเงินมากพอสำหรับการไปและกลับบ่อยๆ เพราะยังไม่มีรายได้ ทางศูนย์คุ้มครองฯ ก็จะให้คนไร้บ้านเข้ามาพักชั่วคราวศูนย์คุ้มครองฯ หรือบ้านพักชั่วคราวอีก 4 แห่งในกทม. ได้แก่ บ้านมิตรไมตรีห้วยขวาง บ้านมิตรไมตรีสายไหม บ้านมิตรไมตรีอ่อนนุช และบ้านมิตรไมตรีธนบุรี เมื่อมีที่พักก็จะพาไปทำงานจนกว่าจะฝึกงานเสร็จ

“บางคนก็อาจจะไปทำงานกลางวัน กลางคืนนอนที่นี่ไปก่อนในช่วงแรกๆ เพราะไม่มีที่พัก เราก็เปิดโอกาส เราพยายามให้มันหลากหลาย”

เพราะคนไร้บ้านแต่ละคนมีเงื่อนไขในชีวิตไม่เหมือนกัน บางคนมีเงินพอแค่ค่าเดินทางแต่ไม่มีเงินเช่าห้อง หรือบางคนมีเงินเช่าห้องได้แค่ไม่กี่คืน เพื่อให้พวกเขาตั้งตัวได้ที่ศูนย์คุ้มครองฯ จึงหาวิธีการที่รองรับเงื่อนไขต่างๆ ให้ได้มากที่สุด

การที่คนไร้บ้านมีงานทำ ไม่ว่าจะเป็นงานอะไรก็ตาม มันทำให้พวกเขารู้สึกว่าตัวเอง ‘มีคุณค่า’ เพราะฉะนั้นกลไกการทำงานของศูนย์คุ้มครองฯ จึงเป็นการสนับสนุนให้คนไร้บ้านกลับคืนสู่สังคมได้ เมื่อพวกเขามีงาน มีรายได้ ท้ายที่สุดพวกเขาก็จะมีบ้าน และไม่ต้องกลับมาเป็นคนไร้บ้านอีก

“เขาก็มีความภูมิใจ เขารู้สึกมีศักดิ์ศรีเพราะหาเงินได้เหมือนกันโดยที่ไม่ต้องพึ่งพาใคร บางคนส่งเงินให้ครอบครัวที่ต่างจังหวัดได้ด้วยซ้ำ”