“แร้นแค้นแค่ไหน เราจะไม่ตาย” 5 เมนูจาก ‘ไร่หมุนเวียน’ ของชาวปกาเกอะญอ ที่เชื่อว่าอาหารทำได้โดยไม่ต้องฝืนธรรมชาติ

“ผู้เฒ่า ผู้แก่สอนไว้ว่า ให้รักษาพันธุ์เผือกพันธุ์มันเอาไว้
หากรักษาไว้ได้ครบสามสิบชนิด แร้นแค้นแค่ไหนเราจะไม่ตาย”

ข้อความในหนังสือ ‘ต่า เอาะ เลอะ คึ อาหารในไร่หมุนเวียน’ โดย สมาคมปกาเกอะญอเพื่อการพัฒนาอย่างยั่งยืน หนังสือเล่มนี้นอกจากจะเป็นตำราอาหารให้คนทั่วไปได้รู้จักอาหารของกลุ่มชาติพันธุ์มากขึ้นแล้ว ยังเป็นหนังสือที่พาเข้าไปเข้าใจคำว่า ‘ไร่หมุนเวียน’ อย่างลึกซึ้ง

เมื่อได้ยินคำว่าไร่หมุนเวียน หลายคนมักนึกถึง ‘การเผาป่า’ ซึ่งในความจริงก็มีการเผา แต่ไม่ใช่การเผาป่า แต่เป็นเพียงการเผาไร่ที่ชาวบ้านจัดไว้ในพื้นที่ทำกินของตัวเองเท่านั้น

ไร่หมุนเวียนเป็นการเกษตรรูปแบบหนึ่งที่ผสมผสานการอยู่ร่วมกันของคน สัตว์ และป่า มีการพักดินเพื่อรักษาสมดุลของดิน น้ำ ป่า ชาวปกาเกอะญอทำไร่หมุนเวียนด้วยรูปแบบทำสั้นและทิ้งยาวซึ่งไม่ส่งผลกระทบต่อการเปลี่ยนแปลงของโครงสร้างดิน

ชาวปกาเกอะญอมีปฏิทินของตัวเองที่คอยบอกฤดูกาลตามวิถีวัฒนธรรม ฤดูกาลผลิตไร่หมุนเวียนจะเริ่มต้นในช่วงเดือนมกราคมและกุมภาพันธ์ เดือนถางไร่จะเริ่มกุมภาพันธ์เพราะถ้าหากเลยไปเดือนอื่น พืชที่ถูกถางจะไม่งอกเงยขึ้นใหม่ ในขั้นตอนการถางก็มีทั้งตัด ฟัน และเผา ซึ่งส่วนที่ซับซ้อนและยากที่สุดก็คือขั้นตอนการเผา

การเผาไร่ของปกาเกอะญอทำอย่างระมัดระวังและมีการพัฒนาเพื่อให้เข้ากับยุคสมัย นอกจากจะทำให้เป็นพื้นที่โล่งแล้ว ยังช่วยสร้างธาตุอาหารในดิน ไร่ที่ถูกเผาและพักทิ้งไว้ให้ฟื้นฟูจะเรียกว่า ‘ไร่พักฟื้น’ หรือ ‘ไร่เหล่า’ ธาตุอาหารที่สะสมมาเรื่อยๆ จากการฟื้นฟูดินทำให้เมื่อถึงเวลาเพาะปลูกก็ไม่ต้องใช้สารเคมีทั้งยาฆ่าหญ้าและยาฆ่าแมลง

ด้วยความเป็นมิตรกับระบบนิเวศ ไร่เหล่าจึงเป็นที่อยู่อาศัยและเป็นแหล่งอาหารของสัตว์น้อยใหญ่นานาชนิด

บทความชิ้นนี้จะพาไปดูเมนูที่ได้มาจากไร่หมุนเวียน เพื่อเรียนรู้การทำกินตามวิถีวัฒนธรรม และไม่ฝืนธรรมชาติโดยใช้นวัตกรรมทางเกษตรของชาวปกาเกอะญอจาก 3 ชุมชน ได้แก่ หมู่บ้านห้วยหินลาดใน อ.เวียงป่าเป้า จ. เชียงราย หมู่บ้านแดลอเขล่อคี (แม่ลายเหนือ) อ.สบเมย จ.แม่ฮ่องสอน และบ้านแม่เหยาะคี อ.แม่แจ่ม จ.เชียงใหม่ ผ่านหนังสือ ‘ต่า เอาะ เลอะ คึ อาหารในไร่หมุนเวียน’ จัดทำโดย สมาคมปกาเกอะญอเพื่อการพัฒนาอย่างยั่งยืนและศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน)

อ่านหนังสือแบบเต็มได้ที่นี่ https://shop.sac.or.th/th/product/96/

หากยังเชื่อที่ว่าไร่หมุนเวียนทำลายป่า หรือยังมีอีกหลายเรื่องที่เราเข้าใจผิดเกี่ยวกับกลุ่มชาติพันธุ์ อยากชวนทุกคนมาทำความรู้จัก แบะสร้างความเข้าใจใหม่เกี่ยวกับกลุ่มชาติพันธุ์มากขึ้น ภายในงานประชุมวิชาการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ เสียงที่คนอื่นไม่ได้ยิน : ประชากรกลุ่มเฉพาะ ครั้งที่ 3 ในห้องย่อย ‘ชาติพันธุ์คือพลัง: ฝ่าอคติสู่สุขภาวะและสิทธิที่เสมอภาค’ วันที่ 19 มิ.ย. 2568 นี้ ตั้งแต่เวลา 9.00 น. -12.00 น. ที่ อิมแพ็คฟอรั่ม เมืองทองธานี จัดขึ้นโดย สำนักสนับสนุนสุขภาวะประชากรกลุ่มเฉพาะ (สำนัก 9)