แนวคิดและกระบวนการประเมินต้นน้ำ โดย รศ. ดร.ประภาพรรณ อุ่นอบ

          “เราจะใช้การประเมินเป็นเครื่องมือในการเติบโต ช่วยให้เราเก่งขึ้นได้อย่างไร” กระบวนการนี้เราตั้งใจที่จะนำเครื่องมือเรียนรู้เพื่อการพัฒนาข้อเสนอโครงการให้มีคุณภาพ เพราะเรารู้ว่าคนทำงานจำนวนมากไม่สบายใจการประเมิน เพราะรู้สึกเหมือนว่ากำลังถูกตัดสิน แต่ในความเป็นจริงเราสามารถใช้การประเมินเป็นเครื่องมือในการสร้างการเรียนรู้ เป็นเครื่องมือที่จะช่วยให้เราเก่งขึ้นได้ และเราซึ่งเป็นคนทำงานภาคสังคมก็ควรต้องพัฒนาตัวเองตลอดเวลา

          เพราะสถานการณ์ปัญหาทางสังคมมีการเคลื่อนไหวอยู่ตลอด ปัญหาต่าง ๆ ของสังคมจึงไม่อยู่นิ่ง มีความซับซ้อนมากยิ่งขึ้น ดังนั้นเราจึงไม่สามารถทำงานเหมือนเดิมได้ เราต้องเรียนรู้เพื่อที่จะปรับตัวเองและพัฒนาขึ้น เปลี่ยนกระบวนการทำงานของเราให้สอดคล้องกับบริบทที่เปลี่ยนแปลงไป เมื่อการทำเหมือนเดิมก็ได้เพียงผลลัพธ์เดิม ดังนั้นเราจึงต้องพัฒนาแนวคิดเพื่อให้ได้ผลใหม่ และความรู้ที่จะทำให้เรามองเห็นภาพที่ต่างออกไปคือ การจัดระบบความคิดและสร้างกระบวนการประเมินต้นน้ำของเราเองเพื่อให้เราสามารถประเมินเอกสารโครงการของเราเองก่อนที่จะส่งให้กับผู้ทรงคุณวุฒิได้ เพื่อให้โครงการมีประสิทธิภาพ

การประเมินก่อนดำเนินโครงการ: การประเมินต้นน้ำ คือ การประเมินสภาพบริบทและการวางแผนโครงการว่า เป็นไปอย่างเหมาะสมเพียงใด โดยพิจารณาจากความต้องการจำเป็นในการพัฒนาโครงการ ความเหมาะสมของวัตถุประสงค์ของโครงการ ความเป็นไปได้ของการดำเนินงาน (การออกแบบกิจกรรม โครงสร้างองค์กร) และผลของโครงการ สิ่งเหล่านี้คือแนวคิดเพื่อค้นหาความเป็นไปได้จริงของโครงการ

ความสำคัญและจำเป็นของการประเมินต้นน้ำ เราต้องคำนึงถึงองค์ประกอบหลัก 3 ประการ ได้แก่ 1.  องค์กรทุน สามารถสนับสนุนโครงการที่มีประโยชน์และคุ้มค่าทั้งต่อองค์กรเอง ชุมชน และสังคมโดยรวม 2. องค์กรผู้รับทุน สามารถจัดทำโครงการที่สอดคล้องกับสภาพปัญหาและความต้องการของพื้นที่หรือกลุ่มเป้าหมาย/สอดคล้องกับยุทธศาสตร์ขององค์กรทุน (ความรับผิดชอบต่อองค์กรทุน) และ 3. พื้นที่/กลุ่มเป้าหมาย ได้รับการพัฒนาที่สอดคล้องกับความต้องการที่แท้จริง (ความรับผิดชอบต่อกลุ่มเป้าหมาย)