‘แบบฝึกหัด’ เตรียมความพร้อมทางใจให้คนพิการก่อนเข้าทำงาน : สกิลต้องพร้อม ใจก็ต้องดูแล ‘รศ.ดร.อาดัม นีละไพจิตร’ อาจารย์ด้านการพัฒนาคุณภาพชีวิตคนพิการ

“คนพิการมักจะรู้สึกว่าตัวเองแตกต่างจากคนอื่นเป็นพื้นฐานอยู่แล้ว”

‘รศ.ดร.อาดัม นีละไพจิตร’ อาจารย์ประจำสถาบันราชสุดา คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี มหาวิทยาลัยมหิดล กล่าว ชีวิตการทำงานคือด่านที่ยากสำหรับใครหลายคน แต่สำหรับคนพิการที่รู้ว่าตัวเองแตกต่างกว่าคนอื่นอยู่ตลอด มันทำให้ด่านนี้ของพวกเขายากยิ่งกว่าเดิม

ในปัจจุบันหน่วยงานที่รับคนพิการเข้าทำงานจะทำการปรับสถานที่หรือรูปแบบการทำงานให้เข้ากับคนพิการมากขึ้น เช่น ปรับสถานที่ให้ตรงกับหลักการออกแบบเพื่อทุกคน (Universal Design) ส่วนในฝั่งของคนพิการเองก็มีการอบรมด้านทักษะอาชีพ อัปสกิลให้ตรงกับงาน เพื่อที่ว่าทั้งฝั่งผู้จ้างและผู้ถูกจ้างจะได้มาทำงานร่วมกันได้อย่างเต็มศักยภาพ

กายพร้อม สกิลพร้อม แต่ถ้า ‘ใจ’ ยังไม่พร้อม ก็ส่งผลให้คนพิการไม่สามารถทำงานได้นาน

อาจารย์อาดัมเล่าว่า ถ้าหากในกลุ่มความพิการที่ 4-7 ได้แก่ ความพิการทางจิตใจหรือพฤติกรรม ความพิการทางสติปัญญา ความพิการทางการเรียนรู้ และความพิการทางออทิสติก กลุ่มนี้จะมีความพิการที่ส่งผลต่อด้านจิตใจหรือสุขภาพจิตเป็นทุนเดิมอยู่แล้ว ซึ่งบางรายอาจต้องเข้าพบแพทย์เป็นประจำ หรือทานยาเป็นประจำ

ส่วนกลุ่มความพิการตั้งแต่ 1 ถึง 3 ได้แก่ ความพิการทางการเห็น ความพิการทางการได้ยินหรือสื่อความหมาย และความพิการทางการเคลื่อนไหวหรือทางร่างกาย เป็นกลุ่มความพิการที่สามารถสังเกตเห็นได้ พวกเขามักจะได้รับการสอนทักษะการทำงาน แต่ทักษะการเตรียม ‘ใจ’ ไปทำงาน มีน้อยมาก

สำหรับคนทั่วไป การทำงานครั้งแรกมักยากเสมอ คนพิการก็เช่นกัน ‘เบน’ ศศิมา ไพบูลย์ เจ้าหน้าที่ประสานงานหลักโครงการสนับสนุนการจ้างงานคนพิการกรุงเทพฯ มูลนิธินวัตกรรมทางสังคม ซึ่งได้รับการสนับสนุนจากสำนักสนับสนุนสุขภาวะประชากรกลุ่มเฉพาะ (สำนัก 9) เล่าว่าคนพิการกลุ่ม 1-3 มักจะเจอกับอุปสรรคบางอย่างที่ต่อให้เตรียมตัวมาแล้ว ก็ยังเจออยู่

“คนพิการเขามีสกิลที่โดดเด่น เขาก็จะมั่นใจในจุดแข็งส่วนนั้นแล้วไปในลู่ของเขาได้ แต่บางคนก็จะมีกำแพงบางอย่าง เพราะความกังวลมันก็มาจากสิ่งที่เขาไม่สามารถมองเห็นหรือเข้าถึงได้ เช่น คนตาบอดมองไม่เห็นสีหน้าคนข้างๆ ว่าทำสีหน้าแบบไหนใส่เขา ต่อให้เขาพูดเสียงหวาน แต่ก็ไม่รู้ว่าผู้พูดหน้าตาพึงพอใจจริงไหม อะไรแบบนี้ก็เป็นความกังวลแบบหนึ่ง”

เบนยกตัวอย่าง นอกจากนี้ยังมีกรณีของคนพิการทางการได้ยินที่มักจะเจอกับการสื่อสารที่ไม่ตรงกัน เช่นเดียวกับกลุ่มคนพิการทางการเคลื่อนไหวที่บางครั้งต่อให้มีการเตรียมสถานที่ไว้เรียบร้อยแล้ว แต่ก็ปฏิเสธไม่ได้ว่าพวกเขาอาจจะต้องใช้เวลานานกว่าคนทั่วไป เช่น พักเที่ยงนานนิดหน่อยเนื่องจากเดินทางลำบาก หรือพิมพ์ได้แต่ช้ากว่าคนทั่วไป

ปัญหาที่ดูเหมือนเล็กน้อย แต่ถ้าเจอบ่อยๆ สะสมไปทุกวัน ก็ปฏิเสธไม่ได้ว่ามันทำให้คนพิการรู้สึกกังวล วิตก รวมไปถึงไม่มั่นใจในตัวเอง

“สิ่งเหล่านี้ทำให้สุขภาพจิตแย่มากยิ่งขึ้น เพราะเขาอาจจะรู้สึกหงุดหงิด จากเดิมที่เขาพยายามที่จะมีเครื่องไม้เครื่องมือติดตัวแล้ว เคยฝึก เคยเตรียมมาแล้ว แต่มาเจอในสถานการณ์จริงที่จะต้องปรับตัวอยู่ตลอดเวลา โดยที่ฝั่งสถานประกอบการไม่มีการปรับตัว มันเลยทำให้เขารู้สึกว่าต้องเผชิญกับสภาวะแบบนี้ไปตลอด”

อาจารย์อาดัมเสริม สำหรับกลุ่มความพิการ 4 ถึง 7 ที่มีความพิการเกี่ยวข้องกับสุขภาพจิต ก็เจอกับอุปสรรคในการทำงานที่ต่างกัน อาจารย์อาดัมระบุว่ากลุ่มนี้เป็นกลุ่มที่บริษัทส่วนใหญ่ไม่รับเข้าทำงาน

“ถ้าในประเทศไทย องค์กรส่วนใหญ่จะกังวลต่อการรับคนที่มีความพิการทางจิตเข้าทำงาน ที่ผ่านมาสังคมมีภาพของคนพิการทางจิตใจ ออทิสติก และทางสติปัญญาในเชิงลบ เลยทำให้กลุ่มประเภทนี้ไม่ค่อยได้รับการจ้างงาน”

เมื่อเป็นแบบนี้คนพิการที่มีความเกี่ยวข้องกับสุขภาพจิตบางรายจึงไม่บอกความพิการของตัวเองให้บริษัทรู้ เพราะกลัวว่าจะไม่ได้รับเข้าทำงาน

สำหรับคนพิการนั้นการหางานไม่ได้ง่าย เพราะไม่ใช่ทุกบริษัทจะจ้างงานคนพิการและมองว่าการส่งเงินเข้ากองทุนมาตรา 34 เป็นการช่วยเหลือที่ง่ายมากกว่าการว่าจ้าง เพราะฉะนั้นคนพิการที่อยากมีงานทำจึงต้องฝึกฝนและเสริมทักษะตัวเองอยู่ตลอด แต่ในขณะเดียวกัน แม้มีงานทำแล้วก็ไม่ใช่ว่าการพัฒนาตัวเองจะจบลงเสมอไป เพราะพวกเขายังต้องเผชิญกับอุปสรรคทางใจจากการทำงานต่อเนื่อง