คุณเตือนใจ ดีเทศน์ อดีตคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ กล่าวถึงปัญหา “ผู้สูงอายุไร้รัฐ” มีทั้งผู้สูงอายุกลุ่มชาติพันธุ์ที่เกิดในประเทศไทย แต่รัฐสำรวจและบันทึกข้อมูลผิดพลาด เช่น เคยมีกรณีกรมประชาสงเคราะห์สำรวจชาวเขาเผ่าลีซอ ใน จ.เชียงราย ระบุว่าเกิดในประเทศไทย แต่กรมการปกครองที่มาสำรวจในภายหลังระบุว่าเกิดนอกประเทศไทย หลังตรวจสอบหลักฐานแล้วก็มีการแก้ไขให้ถูกต้อง หรืออีกแนวทางหนึ่งคือการทำประชาคมหมู่บ้าน ภายใต้การบูรณาการของ 4 หน่วยงานคือ กรมการปกครอง กรมสอบสวนคดีพิเศษ (DSI) ปลัดอำเภอที่เป็นหัวหน้าฝ่ายทะเบียน และสำนักงานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ (กสม.)

แต่ที่ยุ่งยากกว่าคือ ผู้สูงอายุกลุ่มชาติพันธุ์ที่ไม่ได้เกิดในประเทศไทยแต่อยู่อาศัยในไทยยาวนานตั้งแต่ 40 ปีขึ้นไป แต่ยังไม่ได้รับการรับรองสถานะพลเมืองไทย แม้ตามกฎหมายจะสามารถเข้าสู่กระบวนการพิสูจน์เพื่อแปลงสัญชาติได้ แต่กระบวนการพิสูจน์นั้นล่าช้ามาก จากที่เคยรวบรวมสถิติไว้ เร็วที่สุดคือ 730 วัน หรือหลายคนยื่นไป 10 ปีแล้ว แต่ก็ไม่คืบหน้า อย่างไรก็ตาม ในเวลาต่อมา กระทรวงมหาดไทย ได้ตัดขั้นตอนที่ยุ่งยากไป 3 ข้อ ได้แก่ 1. ต้องมีรายได้อย่างน้อยเดือนละ 2 หมื่นบาท 2. การตรวจสอบและรับรองความประพฤติจาก 5 หน่วยงาน และ 3. ทักษะการใช้ภาษาไทยกลาง ก็ทำให้ระยะเวลาลดลงเหลือเพียง 2 ปีได้

ทั้งนี้ เมื่อวันที่ 7 ต.ค. 2562 ผู้แทนไทยคือเอกอัครราชทูตถาวรประจำสหประชาชาติ ณ นครเจนีวา สวิตเซอร์แลนด์ ได้ให้คำมั่นซึ่งเป็นเจตนารมณ์ของรัฐบาลไทย ที่จะแก้ปัญหาคนไร้รัฐไร้สัญชาติ โดยมีอยู่ 7 ข้อ เช่น การปรับกลไกระเบียบต่าง ๆ เพื่อให้กลุ่มที่ยังเข้าไม่ถึงสิทธิ์ในสัญชาติได้เข้าถึงสิทธิ์นั้น การคุ้มครองทางสังคมให้กับคนที่ยังอยู่ในกระบวนการเสนอขอมีสัญชาติไทย การเร่งรัดแก้ไขปัญหาผู้สูงอายุไร้รัฐไร้สัญชาติ แต่คำมั่นเหล่านั้นปัจจุบันยังว่างเปล่า ไม่มีการขับเคลื่อนให้เป็นยุทธศาสตร์ระดับชาติแต่อย่างใด

“คำมั่นของผู้แทนไทย 7 ข้อนี้ จะต้องได้รับการพัฒนาให้เป็นยุทธศาสตร์ชาติ มิฉะนั้นผู้แทนไทยก็จะไปพูดลอย ๆ เหมือนโกหกคำใหญ่ในที่ประชุมผู้บริหารระดับสูงซึ่งมีผู้แทนทั่วโลกมา” คุณเตือนใจ ดีเทศน์ กล่าว